( گردآورنده خانم احمدی از اساتید مدرسه علمیه الزهراء (س) گرگان)

-سن تکلیف دختر و پسر برمبنای سال شمسی چقدر است؟
سن بلوغ در پسر 163 روز و 6 ساعت و از 15 سال شمسی کمتر است و در دختر 97 روز و 22 ساعت و 48 دقیقه از 9 سال شمسی کمتر است. تبصره: سال قمری از اول محرم شروع و به آخر ذی الحجه ختم می شود و هر ماه قمری 29 روز و 12 ساعت و 44 دقیقه است و یک سال قمری 354 یا 355 شبانه روز است.
سال شمسی از اول فروردین شروع و به آخر اسفند ختم می شود و 6 ماه اول سال ، هر ماه 31 روز و 5 ماه بعد  هر ماه 30 روز و ماه اسفند در سال های عادی 29 روز و در سال کبیسه 30 روز است.براساس این محاسبه هر سال شمسی 11 روز بیشتر از سال قمری خواهد بود و چون ملاک عبادت و تکالیف شرعی از نظر قرآن و روایات ماه های قمری است از این روز بلوغ شرعی ( اول تکلیف) به حساب قمری تعیین شده است.( برگرفته از کتاب پرسش و پاسخ های دانشجویی ، احکام تقلید و بلوغ – سید مجتبی حسینی – نهاد رهبری در دانشگاه )

2- جاهل قاصر و مقصر به چه کسانی گفته می شود؟
جاهل قاصر کسی است که در تحصیل علم کوتاهی نکرده است ، یعنی در شرایطی است که امکان دسترسی به حکم خدا برای او وجود ندارد و یا خود را جاهل نمی داند و احتمال بطلان اعمالش را نمی دهد. اما جاهل مقصر کسی است که در تحصیل علم کوتاهی کرده است ، یعنی امکان آموختن و یادگیری معارف اسلامی و احکام الهی را داشته ولی آنها را یاد نگرفته است . جاهل قاصر در برخی موارد مورد عقاب و عذاب خداوند قرار نمی گیرد ولی جاهل مقصر سزاوار عذاب خداوند است. .( برگرفته از کتاب پرسش و پاسخ های دانشجویی ، احکام تقلید و بلوغ – سید مجتبی حسینی – نهاد رهبری در دانشگاه )

3- اهل خبره به چه کسانی گفته می شود ؟
اهل خبره عالمانی هستند که قدرت تشخیص مقام علمی و استعداد و صلاحیت مرجع تقلید را دارند که ان را با شرکت در بحث های خارج فقه و اصول او و یا با مطالعه و بررسی کتب علمی وی احراز می کنند. لازم نیست اهل خبره خود مجتهد باشند . .( برگرفته از کتاب پرسش و پاسخ های دانشجویی ، احکام تقلید و بلوغ – سید مجتبی حسینی – نهاد رهبری در دانشگاه )

4- اگر مرجع تقلید رساله نداشت آیا تقلید از او جایز است؟
اگر شرایط مرجع تقلید را داشته باشد تقلید از او جایز است و داشتن رساله شرط نیست. .( برگرفته از کتاب پرسش و پاسخ های دانشجویی ، احکام تقلید و بلوغ – سید مجتبی حسینی – نهاد رهبری در دانشگاه )

5- چرا تقلید کنیم ؟ فلسفه آن چیست؟
ذهن پرسشگر هر مسلمانی در جست و جوی فلسفه احکام شرعی است. اهمیت آگاهی از فلسفه تقلید نسبت به دیگر احکام بیشتر است زیرا در شریعت اسلام واجبات و محرماتی وجود دارد که خدای حکیم آنها را برای سعادت دنیا و آخرت انسان تشریع کرده است. واجبات و محرماتی که اگر انسان آنها را اطاعت نکند نه به سعادت مطلوب می رسد و نه از عذاب سرپیچی از انها در امان می ماند. برای شناخت احکام شرعی آگاهی های فراوانی از جمله : فهم آیات و روایات ، شناخت حدیث صحیح از غیر صحیح ، کیفیت ترکیب و جمع رایات و آیات و دهها مسئله دیگر لازم است که آموختن آنها نیازمند سالها تلاش جدی است. درچنین حالتی مکلف یا باید خود مجتهد باشد تا بتواند احکام شرع را از منابع آن استخراج کند یا باید عمل به احتیاط کند یعنی باید آراء مراجع مختلف را مطالعه کرده به گونه ای عمل کند که طبق همه آراء عمل او صحیح باشد که این کار بسیار دشوار می باشد در غیر این دو صورت مکلف باید تقلید کند ، این کار اختصاص به برخورد انسان با احکام شرع ندارد بلکه در هر رشته تخصصی دیگر نیز وجود دارد به عنوان مثال یک مهندس متخصص را فرض کنید که بیمار می شود او برای درمان بیماری خویش یا باید خود به تحصیل علوم پزشکی بپردازد یا تمام آراء پزشکان را مطالعه کرده به گونه ای عمل کند که بعدا پشیمان نشود و یا به پزشک متخصص رجوع کند . راه اول و دوم دشوار است و او را از کار تخصصی خود ( مهندسی ) باز می دارد به همین خاطر بی درنگ از پزشک متخصص کمک می گیرد و به رای او عمل می کند تا درمان شود. مکلف نیز در عمل به رای مجتهد متخصـــــص ( مرجع تقلید) نه تنها خود را از پشیمانی آخرت و عذاب الهی نجات می دهد بلکه به مصالح احکام  شرعی نیز دست می یابد. .( برگرفته از کتاب پرسش و پاسخ های دانشجویی ، احکام تقلید و بلوغ – سید مجتبی حسینی – نهاد رهبری در دانشگاه )

6- مراد از تقلیدی نبودن اصول دین چیست و چگونه می توان با تحقیق به این اصول رسید؟
مراد از تقلیدی نبودن اصول دین این است که هر کس باید عقاید دینی را با یقین و حجت بپذیرید . رسیدن به این مرحله در افراد بسیار متفاوت است . بیشتر انسانها براساس همان فطرت اولیه ، ایمان یقینی به وجود خداوند دارند و یا براساس عقل فطری خویش براهینی بسیار ساده ور در عین حال محکم بر وجود خدا اقامه می کنند.( مانند پیرزنی که از طریق چرخ نخ ریسی بر وجود خداوند دلیل آورد) بنابراین تحقیقی بودن معارف دینی لزوما به معنای جستجوی وسیع و بررسی همه ادله  و شبهات درباره ی آن ها و پاسخ هایشان نیست. البته برای بخی از افراد ، چنین تحقیقاتی لازم است زیرا دفاع عقلانی از دین و معارف دینی ، متخصصان برجسته ای را می طلبد . این مسئله همگانی نیست و هر کس در حد توانایی خود در مسائلی که با آن برخورد می کند نیازمند تحقیق است. .( برگرفته از کتاب پرسش و پاسخ های دانشجویی ، احکام تقلید و بلوغ – سید مجتبی حسینی – نهاد رهبری در دانشگاه )

7- آیا تقلید از مجتهد بر هر کس حتی تحصیل کرده ها واجب است؟
اگر مجتهد نیستند و نمی توانند به احتیاط عمل کنند واجب است از مجتهد تقلید نمایند .
تبصره: عمل به احتیاط نیاز به اطلاعات وسیعی از مسائل فقهی دارد ، از این رو تنها راه برای عموم مردم ، همان تقلید از مجتهد است. .
( برگرفته از کتاب پرسش و پاسخ های دانشجویی ، احکام تقلید و بلوغ – سید مجتبی حسینی – نهاد رهبری در دانشگاه )

8- عبادت فردی ما را زودتر به کمال می رساند یا عبادت اجتماعی ؟
یک قسمت عبادات فردی که واجب است حتما باید انجام بگیرد و قابل تغییر و تبدیل نیست ، اما اگر بخواهیم مستحبات فردی را نسبت به خدامات اجتماعی بسنجیم مثلا اگر انسان مشغول خدمتی است که جامعه را در راه صحیحی وارد می کند و دلهای عده زیادی را به دین و خدای سبحان نزدیک می کند ، البته این اثرش خیلی بیشتر است اگر کسی با خواندن نماز مستحبی یا روزه مستحبی از خدمات عمومی که دل های عده ای را به سمت دین می کشاند محروم شود نباید این کار را بکند و باید کار اجتماعی را انجام دهد که اثرش بیشتر است . کار اجتماعی اگر جنبه دینی داشته باشد یعنی انسان غرضش این باشد که دل های مردم را به یک نظام الهی دعوت کند این کار بر مستحبات فردی ارجح است. .( برگرفته از کتاب پرسش و پاسخ های دانشجویی ، احکام تقلید و بلوغ – سید مجتبی حسینی – نهاد رهبری در دانشگاه )
چه کنیم بر افکار خود به خصوص افکار شیطانی پیروز شویم؟
پاسخ حضرت آیت الله جوادی آملی در پرسش اخلاقی یکی از دانشجویان که : ” چه کنیم بر افکار خود به خصوص افکار شیطانی پیروز شویم؟
معظم له فرمودند: مراقبت برای همین است . به ما گفته اند هر کاری انجام میدهید بگویید ” بسم الله الرحمن الرحیم ” یعنی هر کاری می خواهید انجام دهید طوری باشد که در مدخل ورودی آن بتوان گفت : خدایا به نام تو. این عمل دو دستور به ما میدهد یکی این که هر کاری را بدون مطالعه و تفکر و عاقبت سنجی انجام ندهیم ، دوم اینکه کاری را انتخاب کنیم که بتوانیم بگوییم خدایا به نام تو. چنین کاری یا واجب است یا مستحب. حرام و مکروه را نمی شود به نام خدا انجام دادو اگر ما این کار را انجام دادیم شیطان در اسارت ما قرار میگیرد

.چرا در بین 124 هزار پیامبر و 14 معصوم ( صلی الله علیهم اجمعین) یک نفر زن است؟
این طور نیست که فقط یک زن معصومه داشته باشیم و آن هم وجود زهرای مرضیه ( علیها السلام)باشد. ما دلیلی بر عدم عصمت بعضی از زن های دیگر نظیر حضرت زینب کبری و حضرت فاطمه معصومه ( علیهما السلام) نداریم.اینکه 124 هزار پیامبر ( صلی الله علیهم) همه مردهستند برای این است که نبوت و رسالت ، کارهای اجرایی دارد و خصوصیات بدنی و جسمی مردها به گونه ای است که کارهای اجرایی وظیفه آنهاست.
از طرف دیگر پشتوانه نبوت و رسالت ، مقام ولایت است .کمال انسان در این است که بشود ولی الله و این مقام اختصاص به مرد یا زن ندارد.
زنان بزرگی نظیر آسیه،  مریم ، حضرت زهرا ( علیها السلام ) ، زینب کبری و معصومه ( سلام الله علیهما) در عالم بوده اند و اینها هر کدام با حفظ مرتبه و درجه خاص خود می توانند به ولایت رسیده باشند، نبوت و رسالت امر اجرایی است ، اینکه زنی پیامبر پیدا نشد ه است برای این است که زندباید با همه ی افراد جامعه تماس بگیرد ، در جنگ و صلح ، فرماندهی جنگ را برعهده بگیرد .این کارهای اجرایی برای زنان دشوار است.این چنین نیست که اگر پیامبران همه از جنس مرد بودند معنایش این است که کمال معنوی مخصوص مرد است ، بلکه کمال معنوی مربوط به ولایت است و در ولایت الهی بین زن و مرد تفاوتی نیست ، زن و مرد می توانند ولی الله باشند.


راه های ترک گناه در کلام نورانی امام حسین (ع)
عارف عالم را در محضر خدا می داند  و او را شاهد ، ناظر و حاضر به اعمالش.این اعتقاد نه تنها مانع صدور گناه و خلاف از او می شود بلکه سبب آسان شدن تحمل مصائب نیز می گردد.
جاء رجل الی الحسین ( علیه السلام) و قال: انا رجل عاص و لا اصبر عن المعصیه ، فعظنی بموعظه فقال ( علیه السلام) :افعل خمسه اشیاءو اذنب ما شئت.
مردی خدمت امام حسین (علیه السلام ) آمد و گفت:  می خواهم گناه نکنم  ولی نمی توانم ، موعظه ای کن
( تا مانع صدور گناه شود) امام حسین ( علیه السلام ) فرمود: پنج کار  را بکن و آن گاه  هر چه خواستی گناه کن .
1-    روزی خدا را نخور و هر چه خواستی گناه کن.
2-    از ولایت خدا خارج شو و هر چه خواستی گناه کن.
3-    جایی برو که خدا تو را نبیند و هر چه خواستی گناه کن.
4-    آن گاه که ملک الموت برای قبض روحت می آید اگر توانایی دفع او را داری تسلیم نشو و هر چه خواستی گناه کن.
5-    وقتی مامور جهنم خواست تو را وارد جهنم کند اگر می توانی داخل نشو و هر چه خواستی گناه کن.
ریشه های قرآنی حدیث فوق
قرآن کریم هم از همین عامل به عنوان یکی از اهرم های تربیتی استفاده کرده :
قل اعملوا فسیری الله عملکم و رسوله و المومنون و ستردون الی عالم الغیب و الشهاده فینبئکم بما کنتم تعملون.
ای پیامبر به آنها بگو : هر کار خواستید بکنید ولی توجه داشته باشید که در محضر خدا ، رسول خدا و انسان های کامل که مصداق بارز آن ائمه اطهار (علیهم السلام) هستند قرار دارید و به زودی به عالم غیب و شهادت بر می گردید و به شما خبر می دهد که چه کار کردید.
منبع: کتاب حماسه و عرفان حضرت آیت الله جوادی آملی ، ص 252

آیا بین زن و مرد تفاوت اساسی هست یا نه؟
در مسائل علمی ، اعتقادی و اخلاقی  و آنچه به کمال انسانی برمی گردد بین زن و مرد هیچ فرقی نیست.ولی در مسائل اجرایی و تقسیم کار بین زن و مرد تفاوت هست اما این تفاوت نقشی در کمال انسان ندارد.در توضیح باید گفت: هدف از رسالت همه ی  انبیاء ، مخصوصا رسول اکرم( صلی الله علیه) تعلیم کتاب و حکمت از یک سو و تزکیه نفس از سوی دیگر است .یعنی انبیاء آمده اند تا مردم را با معارف الهی آشنا و عقاید و اخلاق جامعه را کامل کنند. قرآن کریم فرمود: یعلمهم الکتاب و الحکمه و یزکیهم ،انبیاء آمدند برای تعلیم و تزکیه و این دو خصوصیت مربوط به  جان انسان هست و جان و روح انسان از آن جهت که موجودی ملکوتی است ، زن و مرد ندارد.همه ی انبیاء برای تعلیم و تربیت و تزکیه آمدند که هم در بخش نظری ، جامعه را به علوم الهی و صحیح آشنا کنند و هم در بخش عملی مردم را به طهارت روح برسانند. همه ی اینها به جان انسان برمی گردد که نه مذکر است و نه مونث ، این بدن است که یا مذکر است یا مونث،  وگرنه روح، مجرد است.مثل اینکه شما سوال می کنید که فلان عده از فرشته ها  با فلان عده از فرشته ها تفاوت دارند یا نه؟پاسخش این است که اصلا فرشته زن و مرد ندارد ، نه زن است و نه مرد چون مجرد است و اما توضیح مطلب دوم: در عالم طبیعت کارها برابر خصوصیات بدنی و طبیعی تقسیم شده است. یکسری کارها مشترک بین زن و مرد است و یک سری کارها مخصوص هر جنس به طور جداگانه است ،آن هم از باب اجراییات و تقسیم وظیفه است. اگر مرد در انجام کارها باتقوا و با اخلاص تر باشد او کامل تر می شود و اگر زن در انجام کارهایش با اخلاص تر بود کامل تر است.
علم اخلاق را باید از کجا شروع کرد؟ به خصوص ما که به استاد اخلاق دسترسی نداریم.

علم اخلاق یک بخش نظری دارد که با مطالعه ودرس وبحث تأمین می شئد ویک بخش عملی که به هدایت وراهنمایی معلم اخلاق وابسته است.اگر انسان هرچه را که میداند عمل کند،اولا اثر مثبت این اعمال ظهور می یابد ؛وثانیا ،ذات اقدس اله آنچه را نمی داند به وی می آموزد .اهل بیت فرمودند :"من عمل بما علم ورثه الله علم مالم یعلم (الخرائج الجرائح ج3ص1058)اگر عمل به دنبال علم باشد ،علم افزون بر ماندگاری، شکوفایی نیز می باد.اگر انسان بکوشد واجبات را انجام دهد ،مستحبات را در حدی که ملالت وخستگی نیاورد به انجام رساند ،محرمات را ترک کند ،از مکروهات در حد توان دوری جوید وکلا در کار هایش افراط وتفریط را کنار بگذارد،بسایر موثر است.

چگونه می توان دختری را  که با جنس مخالف خود ارتباط برقرار می کندراهنمایی نمود؟

ازاینکه به فکر هدایت دیگران هستید ، باعث خوشبختی است وداشتن چنین روحیه ای ، بیانگر روحیه ی مسئولیت پذیری وتعهد وپایبندی شما به موازین شرعی است .امیدوارم که همواره در صراط مستقیم حافظ حریم الهی والگوی  مناسب برای هدایت جوانان باشید .همانطور که میدانید ، اسلام برای جلو گیری از گناه ونشر وگسترش کارهای شایسته راه کارهایی را ارائه می دهد که اگر ازآن طریق ، وارد عمل شویم ، هم با عث جلو گیری از گناه میشود وهم خودمان از آلوده شدن به گناه مصون خواهیم ماند .راه کار اسلام تحت عنوان امر به معروف ونهی ا از منکر، وظیفه مارا مشخص نموده است وما مجاز نیستیم، از هر راهی جلوی گناه دیگران را بگیریم!شمابرای اینکه وظیفه خودرا انجام داده باشید،می توانید آن دختر را نهی از منکر کنید .انجام چنین کاری،مستلزم طی کردن مراحلی است که در زیر به آن اشاره میشود.1-مودبانه ازا وبخواهید از آن گناه پرهیز کند

2-اگر تاثیر نگذاشت ، به صورت جدی تر به او تذکر دهید؛اگر دیدید برخورد مودبانه ومنطقی وجدی شما موثر واقع نشده ،مسئله را به مراجع ذی صلاح تذکر دهید که انها اقدام کنند ووظیفه شماهمین است.

اگر موثر واقع شد قطعا شما نزد خداوند اجر وپاداش دارید واگر هم هدایت نشد ، باز هم به دلیل اینکه وظیفه شرعی خورد را انجام داده اید ،نزد خداوند مأجور هستید.

اما اینکه نوشته اید:"آیا از طریق دوستی با او، میتوانید جلو گناه اورا بگیرید وباعث شوید که اود ختری با حجاب وسنگین شود"پاسخ منفی است!چرا اینکه اولا اسلام دوستی با نانحرم را منع کرده است وفرموده است :با زنان یا دختران دوست نشوید.دوم اینکه ،این دوستی م میتواند تبدیل به دامی برای خود شما گردد وما حق نداریم خودمان را با دست خودمان به هلاکت اندازیم."لا تلقوا بایدکم الی التهلکه"(بقره/195)

علت اینکه اسلام حتی قرار گرفتن زیر یک سقف ودریک جای تنها با نامحرم را –اگر احتمال گناه داده شود-حرام میداند واگر احتمال گناه داده نشود مکرو ه میشمارد ؛نشانگر حساسیت ارتباط بین زن ومرد نامحرم است ،وراهی خطر ناک است .پس بکوشید فقط از طریق امر به معروف ونهی از منکر، وارد شوید؛ آن هم در صورت موثر واقع شدن ، در غیر اینصورت شما تکلیفی ندارید.

اهمیت فراگیری شرح صدر و علائم آن

به ما گفته اند از خداوند شرح صدر طلب کنید ، لذا ابن مسعود از پیامبر (صلی الله و علیه) سوال کرد آیا این شرح صدر که از فضایل قرآنی است  علامتی دارد؟  حضرت ( صلی الله و علیه) فرمود : بله ، سه علامت دارد.

التجافی عن دارالغرور و الانابه الی دارالخلود و استعداد للموت قبل حلول الفوت.

اولین علامت شرح صدر ، تجافی از دار غرور است. یعنی اینکه انسان طوری حرکت کند که غرور او را نگیرد، تا مبادا تیر غرور به او برسد.

دوم :انابه تا آخرت ، چراکه منیبان ، محبوبان الهی اند.

سوم اینکه باید برای مرگ آماده باشد و وقتی مرگ آمد او دیگر هیچ نگرانی نداشته باشد. و ما باید باور کنیم همین که مردیم هیچ رابطه ای با فرزند و ….. نداریم.

منبع: درس اخلاق حضرت آیت الله جوادی آملی   30/8/92