در محضر علامه جوادی آملی
محاســبه
در بحث‌هاي اخلاقي به ما سفارش كردند كه «اهل محاسبه» باشيد؛ محاسبه كردن در امور عادي و عرفي آسان است اما محاسبه كردن در اموري كه به تعبير خود قرآن كريم ثقيل و وزين است، دشوار است.
اينكه به ما اصرار كردند «حاسبوا انفسكم قبل أن تحاسبوا» براي آن است كه ما يك روز حسابي را در پيش داريم، اگر هم‌اكنون محتسِب خود بوديم و كمبودهای خود را ترميم و عيب های خود را تصحيح کردیم، به دارالسلام بار مي‌يابيم و اگر اهل محاسبه نبوديم ممكن است عيب و نقص افزوده شود و با همان عیوب و نواقص وارد يوم الحساب بشويم.
حضرت امير (ع) فرمود: ما يك «استدراج» داريم كه عذاب الهي است و يك «احسان» داريم؛ گاهي ذات اقدس الهي به برخی افراد نعمت‌هاي فراواني مي‌دهد؛ اگر در حوزه و دانشگاه است نعمت‌هاي علمي و دانشی می دهد، اگر در بازار است نعمت‌هاي مالی می دهد، اما اين نعمت‌هاي فراوان علمي و مالي، گاهی استدراج است؛ يعني خداوند می خواهد انسان را كم كم بالا ببرد و سپس انسان را از آن بالا به پایین بیندازد؛ هر چه انسان بالاتر برود در هنگام سقوط مرگش قطعي‌تر است، در قرآن فرمود برخي‌ها خيال مي‌كنند ما داريم به آنها احسان مي‌كنيم در حالی که ما درجه درجه آنها را بالا مي‌بريم تا از همان‌جا اينها را پرت كنيم تا هلاک شوند.
انسانی که اهل محاسبه نیست، چون معرفت دقيق ندارد، گاهی خیال می کند كه خدا نسبت به او احسان مي‌كند؛ چنین انسانی بين «استدراج» و «احسان» فرق نمي‌گذارد، او لغزش‌هاي فراواني دارد اما خداوند هر بار که او لغزش كرده است عيب و نقص او را پوشانده، اما آن شخص در مقابل این لطف خداوند، مغرور شده و خيال مي‌كند نزد خداوند عزيز است در حالی که خداوند می فرماید ما او را در فتنه و آزمون قرار داديم ولي خود او نمي‌داند؛ محاسبه براي همين است كه انسان اين امور خود را بررسي كند؛ تا ببیند به وی نعمت عطا شده تا شاکر باشد یا گرفتار نقمت است تا توبه کند و خود را اصلاح نماید.
شما اين بادبادك‌ها را ديديد كه نخ مي‌دهند تا بالاتر بروند اما وقتی نخ آنها قطع مي‌شود از همان‌جا گرفتار باد مي‌شوند، خداوند نیز برخي افراد را آن‌قدر بالا مي برد كه وقتي پايين افتادند چيزي از آنها نمي‌ماند؛ براي اينكه ساليان متمادي خداوند كمالات و نعمت‌های فراوان را در اختيارشان گذاشت اما آنها بيراهه رفتند. بعضي از درخت‌هاست كه انسان به طمع يك ميوه از آنها بالا مي‌رود ولي دیگر راه برگشت ندارد، فرمود آن بالا رفتني كه مال شما نيست، حقّ شما نيست و شما غاصبانه داريد آن صعود را انجام می دهید، بدانید که خداوند همان‌جا شما را رها مي‌كند و از همان‌جا سقوط خواهید کرد. (منبع : #درس_اخلاق 95/1/26)
